حکایت سریع عجم علیسی!

عجم علیسی امروز نام یک سایت است که به ایرانیان استانبول و آنهایی که به هر عنوان قصد اقامت، تحصیل، تجارت، زندگی و غیره در این شهر زیبا دارند می پردازد. اما چرا عجم علیسی؟! و نه هر نام دیگری؟!

این سوال ایرانیانی است که عجم علیسی را نمی شناسند. شخصی که این سایت نام خود را از وی گرفته است. عجم علیسی معماری تبریزی است که

پنج قرن پیش باعث و بانی سبک جدیدی در معماری عثمانی و آثار متعددی در برخی از شهرهای قلمرو آنزمان عثمانی و بالاخص پایتخت آن، استانبول بوده است.

از این لحاظ است که با توجه به موضوع سایت ما توانسته است به عنوان نام سایت متجلی شود.

در این مطلب اینجانب به معرفی و روایت حکایت عجم علیسی بصورت ساده و سریع می پردازم. این روایت با استناد به منابع تنظیم شده و نام دو کتاب که حاصل تحقیق و بررسی بیش از یکصد و پنجاه منبع مختلف است نیز آورده شده است:

عجم علیسی

وقتی اسماعیل فرزند شیخ حیدر متعاقب غلبه بر قشون دولتی آق قویونلوها در دشت شرور نخجوان وارد تبریز پایتخت آن شد تا اعلام تاسیس دولت جدید نماید، در این شهر بزرگ کسی بود بنام علاءالدین علی معمار که در ساحه معماری شهرتی داشت و در دولت جدید بسمت ناظر استادان منصوب شد. متاسفانه در مورد آثار وی در دوره آق قویونلو یا اوان صفوی در تبریز و شهرهای دیگر تحت حاکمیت، تاکنون اطلاعات دقیقی بدست نیامده است. نه سال بعد از تاسیس دولت صفوی، زلزله شدیدی استانبول پایتخت عثمانی را در سال 1509 میلادی درهم کوبید. استانبول که بعد از فتح توسط مسلمانان، کوششهای زیادی برای رونق بخشی دوباره به آن بعمل آمده بود بخشی از جمعیت و ابنیه خود را از دست داد. در همین اثنا بدلیل گرایش علویان قلمرو عثمانی به دولت صفوی اختلافاتی میان دو دولت پیش آمده بود. سلیم پسر بایزید سلطان عثمانی که در ترابزون جدیدالفتح ساکن بود اوضاع شرق مملکت را بهتر درک می کرد. وی بلافاصله بعد از مرگ پدر و جلوس بر تخت سلطنت حل مسائل پیش آمده با شاه اسماعیل را در صدر دستور کار خود قرار داد. مکاتبات اندی میان آنها رد و بدل شد ولی نتیجه ای نداد.

سلطان سلیم بلافاصله بعد از پایان زمستان قشون خود را جمع کرده و عازم شرق برای رویارویی با شاه اسماعیل شد. قشون وی بعد از ماهها راه پیمایی به سیواس رسید. با توجه به اینکه به قلمرو صفویه بسیار نزدیک شده بودند ولی هنوز از هرگونه تحرک قشون صفویه اخبار و اطلاعاتی در دست نبود و عثمانیان رویارویی با تیمور در آنقره را در صد سال پیش در خاطره تاریخی خود داشتند و از احتمال دور زده شدن توسط دشمن بیمناک بودند بخش قابل توجهی از قشون (چهل هزار نفر) را در سیواس برجای گذاشتند تا مواظب عقبه قشون باشد و در هرگونه وضعیت پیش بینی نشده احتمالی به کمک بشتابد. در نبود سپاه صفوی آنها پیشتر آمدند تا در چالدران با قشون کم تعداد شاه اسماعیل (روایتهای مختلف حاکی از بیست الی چهل هزار نفر) روبرو شدند. آنها قشون صفوی را شکست دادند و بعد از یکروز توقف بسوی تبریز پایتخت صفویه که راه زیادی تا آنجا نمانده بود براه افتادند.

سلیم قصد داشت زمستان را در این شهر بگذراند و بهار سال بعد با برجای گذاشتن پادگانی از نظامیان خود در آنجا و تثبیت تسلط بر آن، به پایتخت خود در 2000 کیلومتر آنسوتر بازگردد. زیرا احتمال داشت در نیمه راه بازگشت با اولین بارشهای برف مواجه شوند و هیچ شهری در میانه راه یارای پذیرایی از قشون یکصدهزار نفری سلطان سلیم را آنهم برای چند ماه زمستان نداشت. قشون عثمانی با رسیدن به تبریز با شهری بزرگتر و آبادتر و ثروتمندتر از پایتخت خود روبرو شدند. اما پایتخت صفوی بی دفاع بود. سلیم به گشت و گذار در شهر تبریز پرداخت. بازار بزرگ تبریز را دید. از شاه گؤلی (دریاچه مصنوعی شاهی) اثر حسن پادشاه بازدید کرد. مجموعه غازانی را دید و جلوی گنبد بلند غازانی که قبر غازان خان را دربرداشت فاتحه ای خواند. از بقایای ربع رشیدی دیدن کرد و در مجموعه سلطنتی حسن پادشاه که شامل کاخ هشت بهشت، مسجد حسن پادشاه، مدرسه و خانقاه و غیره در محل «سامان میدانی» فعلی قرار داشت سکونت اختیار کرد. اما یئنی چریها برای خروج از تبریز فشار آوردند. آنها می گفتند ما نمی توانیم سربار یک شهر اسلامی بشویم. ما کارمان مبارزه با کفر است.

 

سلطان سلیم نمی توانست درحالیکه هر لحظه ممکن بود قشون صفوی دوباره سربرسد با اصلی ترین ستون سپاه خود مساله ای پیدا کند. بنابراین تخلیه شهر را قبول کرد ولی نمی خواست دست خالی از این شهر بزرگ و آبادان بازگردد. پایتخت خود هنوز از خرابیهای زلزله چند سال پیش سیمای معتذری داشت و پنج ماه تمام برای رسیدن به تبریز راه پیموده بود و همین راه را برای بازگشت در پیش رو داشت. سلطان عثمانی دستور داد سریعا از اهل حرفه و علم و هنر شهر لیستی تهیه کنند و آنها را بلحاظ کیفیت کارشان طبقه بندی کنند. لیست بلندبالایی تهیه شد.

سلطان دستور داد بهترینهای لیست که همراه با خانواده هایشان شامل هزاران نفر می شدند بار سفر ببندند و با او بسوی استانبول بیایند. سلیم در میدان حسن پادشاه به آنها گفت در استانبول همه امکانات برای آنها فراهم است و جامعه مسلمین به آنها احتیاج دارد. قافله اهل فن و هنر در معیت واحدی نظامی زودتر از قشون بسوی استانبول رهسپار شدند.

معمار علی از جمله ابواب جمعی این قافله بود. آنها بعد از ماهها راهپیمایی در آماسیه به زمستان خوردند و مجبور به گذراندن زمستان در این شهر شدند. معمار علی در طول چند ماه زمستان چندین چشمه (بنای آبخوری و آب آشامیدنی) احداث کرد. با رسیدن بهار سال 1515 میلادی قافله دوباره براه افتاد و یک ماه بعد به استانبول رسید. در استانبول تبریزیها بازار تبریز را در گوشه ای از بازار استانبول (قاپالی چارشی) برپا کردند و آغاز بکار نمودند. آوازه هنرمندان، عالمان و اهل حرفه ایرانی -که جماعت عجمان می خوانندشان- بزودی در شهر پیچید و آنقدر از سوی مردم مورد استقبال قرار گرفتند که مورد حسد و رشک برخی از صنعتگران محلی قرار گرفتند. این گروه از صنعتگران و هنرمندان محلی، شکایت پیش سلطان عثمانی بردند. سلطان ضمن گلایه از وضعیت پیش آمده به وزیر خود بصورت محرمانه، حق به تبریزیها داد که کار بهتری عرضه می کردند و معمار علی که به «اسیر علی» و «تبریزلی معمار علی» و بیش از همه به «عجم علیسی» شهرت یافته بود بعنوان «خاصا معمار باشی» (سرمعماران خاصه) تعیین گردید. عجم علیسی در طول مدت حیات خود در عثمانی آثار متعددی در استانبول و برخی از شهرهای دیگر قلمرو عثمانی بویژه در شبه جزیره بالکان برجای گذاشت. مسجد سلطان سلیم در نزدیکی مسجد فاتح از جمله این آثار بسیار زیبا و تحسین برانگیز است. معمار علی تبریزی سبک جدیدی از معماری را با تلفیق آموخته های خود از معماری ایلخانی، سلجوقی و آق قوینلو و قراقویونلو در تبریز با مشاهداتش در استانبول از معماری رومی پایه گذاری کرد. معمار علی تبریزی معروف به عجم علیسی یا اسیر علی تبریزی طرح پلان جمعی را بنیان گذاری کرد که بعد از او از سوی معمارباشی خلف او معمار سنان پیگیری شد و توسعه یافت.

عجم علیسی در سال 1532 وفات یافت. وی در کنار مسجد و خانقاه بسیار ساده ای که با هزینه و بدست خود در محله شهرامینی استانبول ساخته بود مدفون گردید. مزار وی که با گذشت زمان از سوی انبوه خانه ها محصور شده بود امروزه در حال محوطه گشایی از سوی نهادهای ذیربط در امور دینی و گردشگری است.

روحش شاد.

 

برای مطالعه سایر مطالب می توانید از کاتگوری بالای سایت استفاده کنید (چنانچه از گوشی تلفن همراه وارد سایت شده اید، نوار آبی رنگ بالای صفحه را کلیک فرمایید)، همچنین با کلیک روی این کلمه یا روی آرم acemalisi در صدر صفحه به صفحه اصلی هدایت می شوید.

همچنین فراموش نکنید که با اختصاص یک دقیقه از وقتتان و آگاه سازی اینجانباز نظر خود، مرا در ارائه مطالب بهتر یاری می کنید. متشکرم.

 

یادداشتها:

1- برای کسب اطلاعات دقیقتر و جامعتر که این نوشته نیز با استناد به آنها و منابع کذکور در آنها تالیف گردیده است به کتاب نگارنده (رسول داغسر)، «تبریز؛ مادرشهر» و همچنین کتاب ارزشمند دوست گرامی و محقق آقای محمود قربانی بنام «زندگی و آثار معمار علی تبریزی» مراجعه فرمایید.

2- نوادگان قافله تبریزی فوق الذکر امروز با گذشت پانصد سال البته در جامعه استانبول مستحیل شده اند و حتماً بخش مهمی از آنها هنوز در قاپالی چارشی و قشر الیت استانبول حضور دارند. اینجانب شخصاً از بازاری ای شنیدم که می گفت پدرش از ریشه آذربایجانی آنها روایتها می کرده است و این روایتها سینه به سینه توسط اجدادشان منتقل شده است.

 

رسول داغسر- 22 خرداد 1397

 

برای مطالعه سایر مطالب می توانید از کاتگوری بالای سایت استفاده کنید (چنانچه از گوشی تلفن همراه وارد سایت شده اید، نوار آبی رنگ بالای صفحه را کلیک فرمایید)، همچنین با کلیک روی این کلمه یا روی آرم acemalisi در صدر صفحه به صفحه اصلی هدایت می شوید.

همچنین فراموش نکنید که با اختصاص یک دقیقه از وقتتان و آگاه سازی اینجانباز نظر خود، مرا در ارائه مطالب بهتر یاری می کنید. متشکرم.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 میانگین 4.69 (از 13 رای)

دیدگاه‌ها   

# توضیحمحمد خسروشاهی 1397-08-05 12:04
سلام

با تشکر از مطلب شما.

دوست عزیز معمار علی همان معمار سینان است که ترکیه ای به آن می نازند. اگر تاریخ فوت معمار سینان و معمار علی را نگاه کنی متوجه می شوید که یک تاریخ است. به صفحه 447 کتاب آقای محمد یوسف کیانی (معماری ایران دوره اسلامی، انتشارات سمت، 1379، صفحه 447) نگاه کنید: تاریخ فوت معمار علی به هجری قمری می شود 994. تاریخ فوت معمار سینان هم در منابع ترکیه ای 1588 میلادی (996 یا 995) است که این دو تاریخ به هم نزدیکند. جاعلان تاریخ ترکیه در سالهای اخیر در منابع جدیدشان برای اینکه گفته نشود همه افتخارات معماری شما را ایرانیان (معمار تبریزی) ساخته اند نوشته اند که معمار علی می میرد (48 سال قبل از مرگ سینان) و بعد سینان سرمعمار دربار می شود. آه که ایرانیان چقدر بی اطلاع اند و چقدر کم کتاب می خوانند.
# عجم علی= معمار سنان؟!acemalisi 1397-08-05 22:18
با تشکر از آقای خسروشاهی که با ارائه نظرشان باعث شدند من یکبار دیگر در این مورد مطالعه داشته باشم. جامعترین پژوهش دررابطه با معمارعلی تبریزی یا همان عجم علیسی توسط دوستمان آقای قربانی به انجام رسیده و در شرف چاپ می باشد. در جریان انجام این کار تحقیقی نویسنده به صورت حضوری با اساتید سرشناس تاریخ در باکو، استانبول و انکارا دیدار کرده و تمامی آثار معمار علی را در ترکیه از نزدیک بازدید کرده و کتاب فوق العاده ای انشالله در آینده نزدیک قابل استفاده برای علاقمندان خواهد بود. در اینجا فقط می خواهم همینقدر عرض کنم که نام معمار علی تبریزی با کنیه و حتی حقوقش در اسناد عثمانی ثبت شده و برخی از آثار وی دارای شناسنامه می باشند. سال 994 قمری حدود هفتاد سال بعد از جنگ چالدران است! این موضوع منطقاً نیز ایجاد سوالات متعدد می کند. یکبار دیگر از شما سپاسگزاری می کنم.

 

سلام هموطن، به سایت ایرانیان استانبول خوش آمدید. جهت ترجمه رسمی ترکی استانبولی ارزان، فوری، رسمی و غیررسمی در سراسر کشور و نیز خارج از کشور، راهنمایی و همراهی و انجام تمامی امور به خرید ملک و مستغلات در استانبول، گردش و تجصیل و اقامت در خدمت هموطنان گرامی هستیم...