مهاجرت از ابتدای خلقت یکی از مسائل اصلی بشر بوده است. این موضوع امروزه با زوایای جدید خود هم برای کشورهای مهاجرفرست و هم برای کشورهای مهاجرپذیر یا مقصد مهاجرت مطرح است که با توجه به وضع مالی و فرهنگی مهاجران و اهداف آنها بصورت یک معضل یا موهبت همواره مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

جامعه ایرانی نیز از این مقوله مستثنی نبوده و درحالیکه خود در این سرزمین مهاجر است، در عین حال مهاجرفرست نیز بوده است. بسیاری از تاریخ پژوهان متعهد ایرانی و خارجی از نابودی تمدنهای بومی ایران و توقف سیر تمدن در این نجد با آمدن آریاییها سخن رانده و مستندات جالب توجهی برای این نظرات خود ارائه داده اند که بسیار مستندتر تر ادعاهای مخالف اما پرطمطراق هستند. آمدن برخی اقوام به این سرزمین در سه هزار سال پیش باعث نابودی یا مهاجرت یا مستحیل گشتن بومیان دارای قرابت زبانی و فرهنگی با ملتهای تمدن ساز باستان از قبیل سومریها، آکدیها و ایلامیها گردیده است. عمده ترین مهاجرتهای ایرانیان (اقوام کنونی) در تاریخ دو هزار ساله گذشته مربوط به دوره ورود اسلام (مهاجرت پیروان سایر ادیان به هند)، فتح آسیای صغیر (مهاجرت قبایل عمده سلجوقی به آناتولی)، قحطیهای بزرگ سالهای آغازین قرن بیستم (مهاجرت توده ها به هند و بین النهرین و قفقاز) و ... بوده است.
اما مهاجرت مورد بحث در شرایط کنونی و این مطلب، مهاجرتهایی است که به سبب اختلافات فکری و ایدئولوژیک یا احساس نیاز به زندگی در شرایط بهتر رفاهی در جوامع غربی است. این مهاجرتها با شدت و ابعاد کمتری صورت می گیرد و امروزه کمتر از 5 درصد جامعه را شامل می شود.
جمعیت ایرانیان ساکن خارج از کشور حدود 5 الی 6 میلیون تخمین زده می شود که به ترتیب در کشورهای ترکیه، ایالات متحده آمریکا، امارات متحده عربی، انگلستان، آلمان، کانادا، جمهوری آذربایجان، سوئد و ... زندگی می کنند. این دموگرافی در طول دهه های گذشته شکل گرفته است اما کشورهای ترکیه و کانادا مقصد اصلی مهاجران در 3 سال اخیر بوده اند. همسایگی و نزدیکیهای فرهنگی از عمده ترین دلایل رغبت به مهاجرت به ترکیه در طول تاریخ بوده است.
دولت جمهوری ترکیه با لغو قانون متقابلیت در سال 2012 راه مهاجرت آسانتر ایرانیان مخصوصاً سرمایه های ایرانی متمایل به مالکیت مسکن در این کشور را باز کرد. دو سال بعد دولت ترکیه مالیات بر خرید مسکن توسط خارجیان را نیز لغو کرد و سپس در سال گذشته کف سرمایه خارجی لازم برای اخذ تابعیت ترکیه را از یک میلیون دلار به دویست و پنجاه هزار دلار کاهش داد. دولت جمهوری ترکیه همچنین قانون جدیدی برای جلوگیری از کلاهبرداری علیه خریداران مسکن خارجی تصویب و در تابستان امسال به مورد اجرا گذاشت تا سرمایه های سرگردان خارجی متمایل به خرید مسکن در خارج را هر چه بیشتر بسوی خود جذب کند.
هر چند در ترکیه ایرانیان همیشه در آمارهای متفاوت در صدر نیستند اما تمامی این اقدامات باعث شده است که ترکیه در صدر مقاصد مهاجرت ایرانیان در سالهای گذشته تبدیل شود و حتی علیرغم آرامش نسبی در اوضاع داخلی، میل به مهاجرت به ترکیه حتی افزایش نیز بیابد. بطوریکه خرید مسکن از سوی ایرانیان در هشت ماه نخست سال جاری میلادی با افزایش 260 درصدی یعنی نزدیک به سه برابر نسبت به مدت مشابه در سال گذشته میلادی مواجه شده است.

مشکلات ایرانیان در خارج از کشور و بویژه ترکیه
با تمامی این اوصاف صد البته مهاجرت برای خود مشکلاتی دارد که در صدر آنها حسرت وطن و دوری از قوم و خویش خودنمایی می کند. در این مطلب به 4 مشکل عمده مهاجران ایرانی اشاره خواهم کرد.

الف) دلتنگی نسبت به وطن و قوم و خویش
ترکیه البته جزو معدود کشورها در جهان است که دارای تنوع گزینه های مسافرت و تعدد آنها با ایران است و از این لحاظ با توجه به وجود دهها پرواز و اتوبوس در هفته از شهرهای عمده کشور به شهرهای ترکیه در صدر قرار دارد. هر روز چندین پرواز از تهران و تبریز به مقصد استانبول، آنکارا، ازمیر و آنتالیا و بالعکس جریان دارد درحالیکه از شهرهای عمده دیگر مثل اصفهان، مشهد، شیراز و اهواز نیز پروازهای هفتگی به مقصد استانبول وجود دارد. همچنین دهها اتوبوس بصورت روزانه بین تهران، تبریز، ارومیه و استانبول، آنکارا، ترابزون و وان در تردد هستند. قطار تهران- آنکارا نیز بعد از مدتی تعلیق مجدداً شروع به ارائه خدمات کرده است.
تعدد و تنوع راههای مسافرت به جای جای ترکیه از جای جای ایران موجب رفع مساله دوری از وطن گردیده و همین مساله باعث شده است که ترکیه در صدر مقاصد مهاجرت ایرانیان واقع شود.

ب) عدم آشنایی صحیح با فرهنگ ترکیه
مشکل دوم در مورد مهاجران ایرانی ترکیه، عدم آشنایی کافی با زبان و فرهنگ ترکیه است. بسیاری از هموطنان با این ذهنیت که در هر حال ترکیه ایها نیز هم از نظر دینی (مسلمان) و هم (در مورد ایرانیان ترک) از نظر زبان و فرهنگ در سطح بالای همسانی یا درک متقابل قرار دارند نیازی به آموزش (مخصوصاً) فرهنگ ترکیه نمی بینند که پایه بسیاری از مشکلات ایرانیان ساکن ترکیه را تشکیل می دهد.
کف «کفایت آشنایی با زبان و فرهنگ» به سبب همین ذهنیتهای اولیه با توجه به اینکه در ترکیه ایها نیز وجود دارد بالاتر از کشورهای دیگر مقصد مهاجرت قرار دارد. در واقع شما چنانچه با آشنایی حداقلی با زبان سوئدی به سوئد بروید راحتتر از کسی خواهید بود که با آشنایی (حتی) بالای متوسط با زبان و فرهنگ ترکیه در ترکیه سکونت اختیار کرده است. آموزش زبان و بویژه فرهنگ کاربردی نیز چیزی نیست که از عهده بسیاری از مدرسین زبان و آموزشگاههای زبان ترکی برآید. در حوزه تدریس زبان مراکز متعددی وجود دارند که از مدرسین ایرانی یا ترکیه ای استفاده می کنند. در برخی موارد این مدرسین ایرانی حتی یکبار نیز مسافرت به ترکیه نداشته اند و تعداد ترکانی (ترکیه ایهایی) که در عمر خود دیده اند شاید کمی بیشتر از تعداد انگشتان دست باشد! مدرسین ترکیه ای نیز قادر به درک درست فرهنگ شما نیستند و در نتیجه نقطه قوت تدریس آنها محدود به حوزه زبان و نه فرهنگ است. برخی از آنها صرفاً بخاطر «ملیت»شان و برای تبلیغ در این آموزشگاهها بکار گماشته شده اند.
اهمیت آشنایی هرچه بیشتر با زبان و فرهنگ کشور مقصد از منظر توانایی در حل مشکلات احتمالی آتی و ایجاد روابط سالم و صحیح واقعا قابل وصف نیست. شما این کمبود یا نارسایی را می توانید در اکثریت قاطع ایرانیانی که در برخی از برنامه های تلویزیونی ترکیه مثل ازدواج، آشپزی و غیره شرکت می کنند مشاهده کنید. بنابراین توصیه می شود (علاوه بر آموزش صحیح زبان ترکی) حتما حداقل چند جلسه آشنایی حرفه ای با فرهنگ ترکیه نیز بگذرانید.

ج) برداشت نادرست از ارزشهای خود و جامعه کشور مقصد
یکی دیگر از مشکلات ایرانیان ساکن ترکیه (و البته هر کشور دیگری) برداشت نادرست برخی از هموطنان از ارزشهای فرهنگی خارجی است. آزادی در بیان، رک گویی و آزادی در پوشش از مهمترین نکات فرهنگی است که اینجانب در کمال تاسف با تظاهرات ناصحیح و غیربرازنده آن در خارج همواره مواجه شده ام. این موضوع اغلب باعث سو برداشت شهروندان کشور مقصد از طرز فکر، سلائق و نیات ایرانیان دارای پوشش نامناسب می شود. دوری از ارزشهای ایرانی (یا آنچه که خارجیها در مورد ایران تصور می کنند) و تظاهر به اشکال و رفتارهایی که با جامعه کشور مقصد نیز مغایرت می یابند اغلب در سطحی است که ایرانی بودن ابواب جمعی یک تور و حتی شخص از فاصله دهها متری قابل تشخیص است!!
در اینجا بهیچوجه من درصدد دفاع یا رد هیچکدام از نکات و ارزشهای فرهنگی داخلی و خارجی نیستم و فکر می کنم منظور خود را در حد قابل قبولی ارائه دادم. ضمن اینکه گلایه های فوق الاشاره شامل همه هموطنان محترم نمی شود و فقط شامل «بخش قابل توجهی از» ایشان می شود.
موضوع مذکور قابل تفسیر در موازات مورد «ب» نیز می باشد. و بنابراین لزوم آشنایی با فرهنگ کشور مقصد (علاوه بر زبان) مورد تاکید است.

د) کار ایرانیان در خارج از کشور
و البته یافتن کار و منبع درآمد مناسب برای برخی از هموطنان مقیم خارج بصورت مشکلی مطرح است. در مورد ترکیه باید گفت که برای کار در ترکیه بایستی اجازه کار بگیرید که قسمتی از کار مربوط به کارفرمای شما در ترکیه است. تاسیس شرکت، کارگاه، کارخانه یا افتتاح مغازه و ... و کار و اشتغال تحت لوای هرکدام از این واحدها، قوانین خاص خودش را دارد و البته امکان فعالیت را آسانتر می سازد. امروزه دهها هزار ایرانی در ترکیه بصورت غیرقانونی و قاچاق کار می کنند که در صورت مواجهه با قانون بلافاصله دیپورت می شوند. ضمن اینکه اشتغال غیرقانونی همواره برای سواستفاده و موارد منفی متعدد دیگر مستعد است.

ایرانیانِ مشکل!!!
وقتی شما با مشکلات فوق الاشاره دست به گریبان هستید تبعات آن می تواند شما را به ایرانیانِ مشکل تبدیل کند (بدون اینکه خود متوجه شوید) همان گونه که قبل از شما برخی از هموطنان این ذهنیت را در خارجیان ایجاد کرده اند. دلتنگی خارج نشین نسبت به وطن و خویشان ساکن در وطن، عدم آشنایی به فرهنگ و برداشت نادرست از فرهنگ جامعه مقصد که معمولاً بعد از ساعتها زبان آموزی و تنها در مواجهه با شهروندان کشور مقصد خودنمایی می کند، همچنین معضل یافتن منبع درآمد مناسب ضمن اینکه مشکلات عمده ایرانیان خارج نشین را تشکیل می دهند، این هموطنان را بتدریج به صورت مشکلی برای جوامع میزبان تبدیل می کنند. برخی از این هموطنان برای اجتناب از خودنمایی کمبودها و مشکلاتشان «فرار به جلو» را برمی گزینند ولی اغلب این «جلو» با تشخیصهای نادرست همراه است و باعث سرشکستگی بیشتر می شود. در مطالب قبلی به وجهه هایی از این رفتارهای نادرست و تصورات وهم انگیز اشاره کرده ام. امیدوارم این مطلب مورد استفاده هموطنان بسیار عزیزم قرار گرفته باشد.

نظرات شما موجب بهبود در موضوع و محتوای مطالب خواهد بود.