تنگه سرنوشت
جایگاه کنونی ملتها متاثر از تاریخ و فرهنگشان می باشد. بعبارت دیگر مللی که از این شاخصه ها محروم بوده اند یا با ضعف و تحقیر تاریخی روبرو بوده اند امروز در میان دول و ملل جهان جایگاه مناسبی ندارند. ترکان آناتولی از جمله ملل سربلند تاریخ جهان هستند که شجاعت و تهور آنها، اروپا را در مقابل مسلمانان بسیج کرد اما بعد از دویست سال جنگ نهایتاً صلیبیون شکست خوردند. غرب در تمام سه ربع اول هزاره دوم میلادی بارها در مقابل ترکان آناتولی ظاهر شد که نتیجه همه آنها جز خفت نبود. اما با رو به ضعف نهادن دولت امپراتوری عثمانی آنها فشارهایشان را افزایش دادند و در جریان جنگ اول جهانی قصد داشتند آخرین ضربه را وارد آورده و استانبول را بگیرند و راه استانبول از بغاز داردانل یا چناق قلعه می گذشت.
نبرد بحری چناق قلعه در جریان جنگ جهانی اول در 18 مارس سال 1915 میان متفقین به رهبری انگلستان و فرانسه و عثمانیها در تنگه چاناق قلعه (داردانل) روی داد و با پیروزی قاطع دولت اخیر پایان یافت. در این نبرد، اردوی متفقین متشکل از نیروهای فرانسوی و انگلیسی همراه با سربازانی از استرالیا، نیوزیلند، هند، نپال و سنگال تلفات سنگینی متحمل شد. پیروزی قاطع دولت عثمانی در این نبرد بزرگ را میتوان در جمله معروف "چناق قلعه غیرقابل عبور است" خلاصه کرد. اگر چه دولت عثمانی در طرف دولتهای پیروز جنگ جهانی اول قرار نداشت، اما پیروزی در چناق قلعه که در میان کشورهای غربی به نبرد گالیپولی شهرت دارد، باعث افزایش اعتماد به نفس و شعور ملی تورکها شد.
از نتایج دیگر و بسیار مهم این نبرد را می توان به سقوط نظام تزاری روسیه و آغاز انقلاب بلشویکی اشاره کرد. روسیه تزاری امید زیادی به ارسال امکانات و نیرو توسط متفقین از طریق دو تنگه چاناق قلعه (داردانل) و استانبول (بسفر) داشت، اما با شکست فرانسه و انگلستان دولت تزاری سقوط کرد. انگلستان بعد از درخواست روسیه تزاری در تاریخ دوم ژانویه 1915 به فکرعبور از چناق قلعه و اشغال استانبول افتاد. شورای جنگ انگلستان در 13 ژانویه 1915 تصمیم به آغاز عملیاتی برای اشغال شبهجزیره گالی بولو در چناق قلعه گرفت. هدف نهایی پیشروی به سوی استانبول و اشغال این شهر بود. متفقین ابتدا فکر میکردند پیروزی آسانی را در تنگه چناق قلعه به دست خواهند آورد و کشتیهای جنگی آنها وارد بحیره مرمره خواهد شد، اما در 18 مارس 1915 شکست سنگینی را متحمل شدند.
فرانسه و انگلستان پس از این شکست دریافتند که موفق به عبور از تنگه چناق قلعه نخواهند شد و به همین دلیل در 25 اوریل همان سال یورش زمینی بزرگی را در اطراف این تنگه آغاز کردند. با پیاده شدن نیروهای متفقین در مناطق آریبورنو، سدالبحر و قوم قلعه، فاز دوم نبرد چناق قلعه آغاز شد و نه و نیم ماه ادامه یافت. سربازان "قوای 57" اردوی عثمانی به فرماندهی سرهنگ مصطفی کمال (آتاتورک) رشادت زیادی نشان دادند و جمله معروف "به شما فرمان حمله نمیدهم، بلکه حکم مردن (شهادت) میدهم" وی در تاریخ ماندگار شد. مصطفی کمال آتاتورک که با شجاعت و موفقیت خود درمناطق "آنافارتالار" و "جونک باییری" حماسهآفرینی کرده بود، در سالهای بعد به عنوان بنیانگذار جمهوری تورکیه در میان موفقترین رهبران جهان قرار گرفت. انگلستان وفرانسه ابتدا فکر میکردند به آسانی موفق به عبور از چناق قلعه خواهند شد، اما در 18 مارس 1915 با مقاوت بینظیر و شکست بزرگی مواجه شدند.
کشتی مینگذاری "نصرت" تمام تنگه چناق قلعه را مینگذاری کرد. بدین ترتیب سه کشتی جنگی نیروی بحری بریتانیا که به کشتی های شکستناپذیر مشهور بودند، غرق شدند. با شکست تلاش متفقین برای عبور از تنگه، عملیات پیاده کردن شمار زیادی نیرو در سواحل تنگه به منظور کنترل عبور و مرور در آن توسط فرانسه و انگلستان در 25 اوریل همان سال آغاز شد. اردوی عثمانی نیز با گرفتن نیروهای داوطلب از سراسر کشور برای دفاع از میهن خود آمده بودند و همراه با متحد خود آلمان دفاعی جانانه را نشان داد. با مقاومت بینظیر تورکها در چناق قلعه و تلفات زیاد متفقین، لرد فیشر، فرمانده بریتانیایی طی نامهای به وینستون چرچیل، وزیر نیروی بحری وقت کشورش نوشت، "چناق قلعه مزاری برای همه ما خواهد شد".
با وجودی اشغال بخشی از سواحل تنگه از سوی نیروهای متفقین، اردوی عثمانی موفق به آزادسازی این مناطق شد. مصطفی کمال آتاتورک، به دلیل موفقیت در نبرد ساحل آنافارتالار، مدال "لیاقت نقرهای"را دریافت کرد. با افزایش تلفات متفقین و نزدیکی زمستان، ژنرال کیتچنر وزیر دفاع بریتانیا طی گزارشی از غیرقابل عبور بودن تنگه خبر داد و خواستار تخلیه منطقه از نیروهای متفقین شد. دولت بریتانیا نیز در 9 دسامبر 2015 این گزارش را پذیرفت و آخرین نیروی متفقین درتاریخ 9 ژانویه 1916 شبهجزیره گلیبولی را ترک کرد. بدین ترتیب پس از سپری شدن نه و نیم ماه پیروزی بزرگی برای دولت عثمانی نصیب شد. اگر چه این دولت در پایان جنگ جهانی اول از دول فاتح نبود اما پیروزی در چناق قلعه باعث افزایش اعتماد به نفس و شعور ملی تورکها شد.
در مورد جنگ چاناق قلعه یا داردانل بیشتر بخوانید (روی جمله پیشین کلیک کنید)
در مورد تاریخ ترکیه بیشتر بخوانید (روی جمله پیشین کلیک کنید)