استانبول هفت تپه، نامها و وجه تسمیه نامهای محلات این کلانشهر
استانبول به شهر یئددی تپه (هفت تپه) نیز مشهور است. علت آن نیز تاسیس شهر اولیه بر روی هفت تپه بوده است. این تپه ها به گفته گیووانی سکوگنامیلو در کتاب «اسرار استانبول» عبارتند از:
1- تپه سارای بورنو (محل کاخ توپ قاپی)،
2- تپه نورعثمانیه (چمبرلی تاش)،
3- تپه بیازیت (دانشگاه استانبول)،
4- تپه فاتح (مسجد فاتح)،
5- تپه سلطان سلیم (مسجد سلطان سلیم)،
6- تپه ادرنه قاپی (دروازه ادرنه)
7- تپه داودپاشا (آب انبار چوخور بُستان).
استانبول در زبانهای مختلف بدین صورت خوانده شده است که بعضا جالب است:
ویزانتیون در زبان یونانی،
بیزانتیوم، آنتونیا، آلما رُما و نووا رُما در زبان لاتین،
کنستانتینوپولیس، ایستینپولین، مگالی پولیس و کالیپولیس در زبان رومی،
تزارگراد و کنستانتینگراد در زبانهای اسلاوی،
میکلاگرود در زبان وایکینگی،
بیزانطیه، المحصوره، قسطنطینه العظمی در عربی،
استامبول، در سعادت، محصوره سلطنت، دارالسلطنه عالیه،
اکنون به وجه تسمیه برخی از اسامی موجود در استانبول می پردازیم:
آخیرقاپی: این دروازه که در ساحل دریای مرمره قرار گرفته است بدلیل وجود درب اصلی اصطبل سلطنتی در کنار آن به آخیرقاپی (دروازه اصطبل) مشهور شده است.
آق سارای: بعد از فتح استانبول یا قسطنطنیه به تعبیر اعراب یا کنستانتینوپولیس، سلطان محمد فاتح درصدد برآمد تا شهر را با اسکان مردم آناتولی در آن رونق بخشد. در این راستا دستور داد والیان ولایات از سرتاسر قلمرو خود مردم را به سکونت در این شهر ترغیب کنند. در برخی موارد این انتقال با دستور و اجبار انجام شد. اسحاق پاشا، صدراعظم سلطان محمد فاتح، بعد از تسخیر آق سارای در آناتولی مرکزی مردمان ساکن در این محل را به استانبول اعزام کرد. اهالی آق سارای با اسکان در محل کنونی آق سارای نام شهر خود را به آن دادند.
علی بی کؤی: این محله که در شمال منطقه مذهبی ایوب قرار گرفته است نام خود را مزرعه بزرگ علی بیگ از جنگجویان جسور و خط شکن در زمان فتح استانبول گرفته است.
آمبارلی: نام محله ایست در ساحل مرمره در آوجیلار (شرق دریاچه کوچوک چکمجه). در سال 1924 میلادی و زمان تاسیس جمهوری ترکیه در راستای اجرای توافقنامه مبادله نفوس، حدود 50 خانوار یونانی تبار این محل که در آنزمان دهکده ای بیش نبود به یونان منتقل شدند و بجای آنها این محل به انبارهای نظامی ترکان تبدیل شد. آمبارلی (بصورت آنبارلی برای ترکان ایران نیز آشناتر است) به این ترتیب شکل گرفت.
استانبول هفت تپه، نامها و وجه تسمیه نامهای محلات این کلانشهر
نویسنده: مته اؤزدیکیجی
استانبول به شهر یئددی تپه (هفت تپه) نیز مشهور است. علت آن نیز تاسیس شهر اولیه بر روی هفت تپه بوده است. این تپه ها به گفته گیووانی سکوگنامیلو در کتاب «اسرار استانبول» عبارتند از:
1- تپه سارای بورنو (محل کاخ توپ قاپی)،
2- تپه نورعثمانیه (چمبرلی تاش)،
3- تپه بیازیت (دانشگاه استانبول)،
4- تپه فاتح (مسجد فاتح)،
5- تپه سلطان سلیم (مسجد سلطان سلیم)،
6- تپه ادرنه قاپی (دروازه ادرنه)
7- تپه داودپاشا (آب انبار چوخور بُستان).
استانبول در زبانهای مختلف بدین صورت خوانده شده است که بعضا جالب است:
ویزانتیون در زبان یونانی،
بیزانتیوم، آنتونیا، آلما رُما و نووا رُما در زبان لاتین،
کنستانتینوپولیس، ایستینپولین، مگالی پولیس و کالیپولیس در زبان رومی،
تزارگراد و کنستانتینگراد در زبانهای اسلاوی،
میکلاگرود در زبان وایکینگی،
بیزانطیه، المحصوره، قسطنطینه العظمی در عربی،
استامبول، در سعادت، محصوره سلطنت، دارالسلطنه عالیه،
اکنون به وجه تسمیه برخی از اسامی موجود در استانبول می پردازیم:
آخیرقاپی: این دروازه که در ساحل دریای مرمره قرار گرفته است بدلیل وجود درب اصلی اصطبل سلطنتی در کنار آن به آخیرقاپی (دروازه اصطبل) مشهور شده است.
آق سارای: بعد از فتح استانبول یا قسطنطنیه به تعبیر اعراب یا کنستانتینوپولیس، سلطان محمد فاتح درصدد برآمد تا شهر را با اسکان مردم آناتولی در آن رونق بخشد. در این راستا دستور داد والیان ولایات از سرتاسر قلمرو خود مردم را به سکونت در این شهر ترغیب کنند. در برخی موارد این انتقال با دستور و اجبار انجام شد. اسحاق پاشا، صدراعظم سلطان محمد فاتح، بعد از تسخیر آق سارای در آناتولی مرکزی مردمان ساکن در این محل را به استانبول اعزام کرد. اهالی آق سارای با اسکان در محل کنونی آق سارای نام شهر خود را به آن دادند.
علی بی کؤی: این محله که در شمال منطقه مذهبی ایوب قرار گرفته است نام خود را مزرعه بزرگ علی بیگ از جنگجویان جسور و خط شکن در زمان فتح استانبول گرفته است.
آمبارلی: نام محله ایست در ساحل مرمره در آوجیلار (شرق دریاچه کوچوک چکمجه). در سال 1924 میلادی و زمان تاسیس جمهوری ترکیه در راستای اجرای توافقنامه مبادله نفوس، حدود 50 خانوار یونانی تبار این محل که در آنزمان دهکده ای بیش نبود به یونان منتقل شدند و بجای آنها این محل به انبارهای نظامی ترکان تبدیل شد. آمبارلی (بصورت آنبارلی برای ترکان ایران نیز آشناتر است) به این ترتیب شکل گرفت.
آوجیلار: ترکان ساکن بلغارستان به این محل آورده شده و سکونت داده شدند. این اهالی بعدها به صورت کلنی درآمده و نام آوجیلار را به محله دادند.
باحچه قاپی: در جای این محل که در پشت مسجد یئنی جامع در امین اؤنو قرار دارد دروازه ای به همین نام وجود داشت که به اسکله واقع در کنار خلیج شاخ زرین باز میشد.
باکرکؤی: یکی از محلات اعیان نشین استانبول کنونی است. این محل که در قرن چهاردهم روستایی با عنوان «ماکری هوری» در ده کیلومتری استانبول (در آنزمان هنوز دولتشهر بیزانس بود) به تسخیر ترکان عثمانی درآمد نام ماکری کؤی بخود گرفت. بدیهی است کؤی به معنی روستا است که به صورت کوی و کوچه (کویچه) در زبان فارسی کاربرد دارد. با گذشت زمان در اوایل تاسیس جمهوری نام محل به باکرکؤی تغییر یافت.
باحچه لی ائولر: این محله که در شمال باکرکؤی واقع شده در سال 1930 عبارت بود از باغ بزرگ انجیر به وسعت 500 دونومی (حدود 460 هزار مترمربع) تحت مالکیت فکرت یوزآلتی. با عرضه محل برای فروش توسط بنگاه املاک علی غالب ارسل نام آن بصورت باحچه لی ائولر (خانه های دارای باغچه) بر سر زبانها افتاد.
باغجیلار: محله باغجیلار در شمال باحچه لی ائولر واقع شده است. این محل در دوره عثمانی یکی از روستاهای روم نشین ناحیه محمود بیگ با عنوان چیفیت بورگاز بود. بعدها با تغییر نام روستا به باغجیلار و گسترش آن همان نام بر روی محله ماند.
باغلارباشی: این محل واقع در اسکودار نام خود را از باغات سرسبز روزگاران قدیم گرفته است.
بالات: بالات شکل ترکی شده کلمه پالاتیون رومی به معنی کاخ است. قبل از فتح استانبول در این محل کاخی وجود داشته و بعد از فتح نیز به دروازه مقابل آن که به خلیج شاخ زرین باز میشد بالات قاپیسی گفته میشده است.
ساغمالجیلار: این محل در جنوب بایرام پاشا و نزدیکی ترمینال اتوبوسرانی استانبول واقع شده است. مهاجران ترک بلغارستان در سال 1927 در این محل گاوداریهای بزرگی با تعداد زیادی گاو شیرده تاسیس کردند. ساغمالجیلار (صاحبان گاوهای شیری) بدین ترتیب نام محل شده است.
بایرام پاشا: بایرام پاشا نام خود را از صاحب مزرعه بزرگی در این محل بنام بایرام پاشا از صدراعظمهای سلطان مراد چهارم گرفته است.
ببک: ببک یکی از محلات و در عین حال پلاژهای استراحتگاهی استانبول در ساحل اروپایی بغاز استانبول است که نام خود را از لقب فرمانده عثمانی اعزامی از سوی سلطان محمد فاتح جهت محافظت از منطقه گرفته است. این محل در ضلع شمالغربی پل اول استانبول «بغاز کؤپروسو» واقع شده و یکی از محلات ویلایی و اعیان نشین شهر می باشد.
بئشیکتاش: محله بئشیکتاش که در ترکی به معنی سنگ گهواره است در ساحل بغاز استانبول، جنوب پل اول استانبول و شرق میدان تقسیم واقع شده است. در خصوص نام این محله اعیان نشین دو روایت وجود دارد. روایت نخست مربوط به پنج صخره موجود در محل که خیرالدین پاشا بارباروس فرمانده نیروی دریایی عثمانی کشتیهای خود را موقع لنگر انداختن به آنها وصل می کرد برمی گردد. روایت دوم مربوط به سنگ گهواره ای است که توسط کشیشی رومی از بیت المقدس آورده شده و در کلیسایی که در این محل ساخته بود گذاشته شده بوده است. این محله که در واقع منطقه ای (در تقسیمات ترکیه: شهرستان) بزرگ است خود شامل محلات بسیار و مشهور از قبیل اولوس، ببک، اؤرتاکؤی، لَوَنت، بارباروس، مرکز بشیکتاش و کاباتاش است.
بیازیت: نام این محل از سلطان بایزید دوم و مجموعه حکومتی-مذهبی- فرهنگی که بنام خود در محل ساخته بود گرفته شده است.
بَی اوغلو: روایات متعددی در خصوص وجه تسمیه نام این محل معروف در جهان وجود دارد. یکی از این روایات مربوط به لقب ترکی شاهزاده پونتوسی که به اسلامیت گرویده و در این محل سکنی گزیده بود می باشد. روایت دوم مربوط به لقب شاهزاده ونیزی است که در این محل سکونت اختیار کرده و از سوی ترکان عثمانی بَی اوغلو خوانده می شد. روایت آخری مربوط به کاربرد بی اوغلو به سفیر ونیز ساکن در آن محل در مکاتبات با عثمانیها است. بَی اوغلو و خیابان مشهور استقلال در شمال خلیج شاخ زرین و در مجاورت میدان تقسیم واقع شده، از سوی این میدان و محلات تارلاباشی، کاراکؤی و جهانگیر احاطه شده، قلب تپنده حیات شبانه استانبول می باشد. در این خیابان رستورانها، مغازه های متعلق به مارکهای جهانی، کنسولگریها، مساجد و کلیساهای متعددی وجود دارند که باعث پویایی و جریان زندگی در این محل در 24 ساعت شبانه روز هستند.
بستانجی: محله بُستانجی در منتهی الیه شرقی خیابان بغداد در کاراکؤی استانبول واقع شده و یکی از زیباترین و دنجترین محلات شهر استانبول می باشد. این محله امروزه با پلاژ بسیار زیبای خود نیز مشهور است. در این محل در روزگاران قدیم بستانهای بسیار وجود داشته که نام کنونی محله از آن نشات گرفته است.
امین اؤنو: در دوره های متاخر عثمانی کار نظارت بر کار اصناف و بازاریان بر عهده امینها بود. اداره امین گمرک در نزدیکی مصر چارشیسی (بازار مصر) کنونی بوده و به این ترتیب محوطه مقابل آن به امین اونو یعنی روبروی امین معروف شده است.
چمبرلی تاش: بیزانسیها در میدان فروم کنستانتین (چمبرلی تاش کنونی) تعدادی ستون سنگی نصب کرده بودند که یکی از آنها دارای خط و خطوط محاط بود. بعد از فتح استانبول این محل با عنوان چمبرلی تاش (سنگی که اطراف آن احاطه شده یا دارای خطوط و نقشهای محاط است) معروف گردید. این محل در نزدیکی قاپالی چارشی و بین میدان بیازیت و میدان سلطان احمد واقع شده است.
چنگل کؤی: یا چنگال کؤی در روزگاران قدیم لنگرهای کشتیها در این روستا ساخته میشد. به همین دلیل روستا با عنوان چَنگ اَل (دست با مشت نیمه باز و قلاب مانند) مشهور گردیده بود. امروزه روستای مزبور یکی از محلات باصفای استانبول در ساحل آسیایی بغاز و نزدیکی اسکودار می باشد.
ایوپ: محله ایوب واقع در شمالشرق باروهای شهر و کنار خلیج شاخ زرین محله ای مذهبی و متوسط بشمار می رود. ایوب نام یکی از صحابه بوده است که در لشکرکشی اعراب مسلمان در دهه های نخست ظهور اسلام به استانبول شرکت داشته و بعد از شهادت بنا به وصیت خود در این محل مدفون گردیده است. محل قبر وی تا زمان فتح استانبول بر همگان پوشیده بوده است. با شیوع یاس و ناامیدی در میان سپاه عثمانی در جریان محاصره و نبردهای بی نتیجه ماه می سال 1453، سلطان محمد دوم (که با فتح استانبول به فاتح ملقب شد.) از شیخ آق شمس الدین مفتی سپاه چاره جویی کرد. آق شمس الدین بشارت داد که در خواب ایوب انصاری را دیده و نوید پیروزی عثمانیان را گرفته است. در اثبات گفته خود نیز بسوی ساحل شاخ زرین روانه شده و در محلی که آرامگاه و مسجد ایوب تاسیس شده دستور حفر زمین را داده است. با حفر محل مذکور به بقایای جسم ایوب انصاری رسیدند. سپس آق شمس الدین به سلطان می گوید: پسرم به سپاه خود یکروز استراحت بده و سپس بعد از ادای نماز صبح بامداد روز بعد حمله نهایی را شروع کن. این حمله مقرون به پیروزی خواهد بود. دو روز بعد در 29 ماه می 1453 استانبول بعد از حدود یکماه محاصره و جانفشانیهای بسیار ترکان عثمانی فتح شد.
نویسنده: مته اؤزدیکیجی (مترجم: رسول داغسر)